Het Fatsoen

We zijn natuurlijk allemaal welopgevoede mensen met goede manieren. We dringen niet voor in de rij, spugen niet op iemands schoenen en de oplawaai die wij voor een veertienjarig ettertje in onze gedachten hadden, houden wij daar. Als klein kind waren wij nog onfatsoenlijk: altijd haantje de voorste, we rochelden desnoods tegen de wind in en wie er voor onze voeten liep die kreeg een schop.

Fatsoen moet je leren en daar heb je opvoeders voor. En het hangt van de opvoeders af welk fatsoen geleerd wordt. Elke cultuur, elke groep mensen die samenleeft, heeft zijn eigen fatsoen en de volwassenen zijn daar de dragers van. Maar de ene cultuur vindt de zeden van een andere vaak onfatsoenlijk. De Byzantijnse prinses Theodora trouwde in de elfde eeuw met een Venetiaanse hertog. Iedereen in Venetië at toen met de handen. Theodora gebruikte een gouden vorkje, zo had ze het thuis geleerd. Haar seksegenoten vonden dat een gouden idee en in een mum van tijd aten de adellijke dames allemaal met een vork. Maar de plaatselijke geestelijkheid vond het een duivelse gewoonte en wilde het verbieden. De afloop is bekend.

Fatsoen gaat van boven naar beneden. Als Theodora een keukenmeid was geweest, aten we misschien nog steeds met onze handen. Fatsoen is een jas en een kapstok: het biedt bescherming en we kunnen er onze ideeën aan ophangen. Fatsoen is de moraal van het daagse leven. Het bepaalt wie voor wie opstaat in de tram, wat de minimale lengte van een rok is en met hoeveel woordjes je moet spreken. Het vertelt wanneer we ons hoofd moeten ontbloten en wanneer we het moeten bedekken. Het zegt welk respect we voor ouderen moeten tonen en wanneer.

Een fatsoenlijke maatschappij heeft begrip voor het feit dat fatsoensregels flexibel zijn, maar zal toch haar grenzen stellen. Zware overtredingen van de regels worden bestraft met uitsluiting.

Fatsoen is een conglomeraat van afspraken waarvan de basis wordt gelegd in de opvoeding. In de rest van het leven worden de subtiliteiten aangebracht. Fatsoen is de smeerolie van het daagse leven. Fatsoen moet!