Tulp

Beste toehoorders,

In onze causerieënserie “Kunst is wat het lijkt’ hebben we u de vorige keren uitgelegd dat Mondriaan een overschatte theedoekenschilder is en dat Van Gogh het perspectief niet beheerste. Ditmaal behandelen we Rembrandt van Rijn. De man had ongetwijfeld kwaliteiten. Hoewel we niet kunnen beoordelen of zijn portretten leken, zijn ze aangenaam geconterfeit. Over zijn coloriet is het laatste nog niet gezegd, omdat zijn vernissen behoorlijk zijn verouderd, dus eigenlijk moeten we een geel-bruinwaas er vanaf trekken om te zien wat het oorspronkelijke werk was. Met Photoshoppen is dat eenvoudig te doen.

We willen ons vandaag concentreren op ‘De anatomische les van Nicolaes Tulp’, geschilderd in 1632. (zie afbeelding) De schilder was nog betrekkelijk jong, 26 jaar. De feitelijke ontleding was op 16 januari 1632 en het was in die tijd gebruikelijk dat er slechts een keer per jaar een openbare ontleding plaats vond. Het lijk was van ene Aris Kindt die diezelfde dag opgehangen was wegens diefstal. Een vers lijk dus.

Het schijnt dat wat Rembrandt schilderde anatomisch niet helemaal klopte, maar het schilderij was niet bedoeld voor een medisch handboek, dus wat kan het schelen. Wij willen het hier hebben over de compositie. Letten wij op de kijkrichting van de diverse personen. Er zijn er maar twee die naar het lijk kijken, de derde en vierde van links. Tulp zelf kijkt niet naar het lijk, maar Joop Braakhekke keek ook niet naar zijn potten als hij een tv-uitzending had.

Dit is een waanzinnig schilderij: zeven personen en zes kijkrichtingen. Bij de Nachtwacht is het natuurlijk nog veel erger, maar daar is geen centraal punt. Het is meer een tableau. En met zoveel mensen is dat natuurlijk niet erg. In een druk café kijkt men ook niet naar hetzelfde. Maar in dit geval roept het chaos op. Men roemt de compositie, maar het zou natuurlijk veel beter zijn als de man links hoger in beeld was geplaatst. Nu kijkt hij tegen het achterhoofd van zijn voorbuurman aan. Hij zal wel het minst betaald hebben, maar dit is pesten en geen kunst. Uiteraard hebben deze mannen afzonderlijk geposeerd, maar ik denk dat Rembrandt zijn compositie nog niet had bepaald. Eigenlijk is het een beetje amateuristisch.

En nog wat. Waar komt in godsnaam het licht vandaan? Gezien de schaduw op het hoofd van het lijk moet het licht van boven komen. En een behoorlijke kets ook, gezien de helderheid van het lijk. Maar dan zouden de voorste gezichten nooit zo belicht kunnen zijn. Ik geef het u allemaal ter overweging. Dat ze allemaal hun beste pak aanhebben bij het ontleden van een lijk gaat er bij mij niet in, maar dat is de schuld van de opdrachtgevers. Daar kon de jonge Rembrandt niks aan doen. Resumerend kunnen we zeggen dat het een aardig schilderij is, maar het had veel beter gekund.

Volgende keer waarom Joep van Lieshout goed is, maar Christien Meindertsma beter.