Het scheermes

Hoewel ik vroeger hoogbegaafd was, begrijp ik vrij weinig. Ik begrijp niets van politici, economen en managers. Ik sprak laatst met een man van wie ik dacht dat hij iets kon doen voor de muziekgroep waar ik in speel. Ik vroeg hem daaromtrent en ik begreep niets van zijn antwoorden. Hij gebruikte veel woorden. Op zeker moment kreeg ik een vermoeden en ik vroeg hem of hij misschien in het management zat. Hij antwoordde bevestigend. Ik zei dat ik nu begreep waarom ik hem niet begreep.

Niemand weet wanneer William van Occam geboren is. Hij stierf in 1397, in München, waarschijnlijk aan de pest. Van zijn vroege leven is niets bekend, maar na zijn studie in Oxford lag hij vaak overhoop met de kerk (er was toen nog maar één). Een van zijn uitspraken is: “Entia non sunt multiplicanda praeter neccessitatem”, hetgeen betekent dat de dingen niet zonder noodzaak vermenigvuldigd moeten worden. Hij heeft het hier niet over het menselijk voortplantingsvermogen, maar over nadenken. U denkt ongetwijfeld ook wel eens na. Dat is heel gewoon en daar hoeft u geen psychiater voor te raadplegen. Occam stelt dat je theorieën zo eenvoudig mogelijk moet maken. Dit idee is bekend geworden als ‘het scheermes van Occam’. Alles wegsnijden dat overbodig is. Dat is heel moeilijk. Onze gedachten hebben de neiging tot fladderen. Een gedachte roept associaties op, die weer op hun beurt associaties oproepen en ga zo maar door. In ons hoofd lijken al deze gedachtekronkels bij elkaar te horen en misschien is dat ook wel zo, maar alleen in óns hoofd. Wij kunnen deze wirwar nog bij elkaar houden, maar als deze naar buiten treedt in woord of geschrift, dan zal duidelijk worden dat we alleen maar chaos hebben geproduceerd. Waarom is E=mc² zo bekend geworden? Niet omdat het zo’n begrijpelijke stelling is, maar omdat hij zo eenvoudig is. De vorm is eenvoudig, niet de complicaties. Er komt een wet waarin een verbod is opgenomen op apologie. Dat is Grieks voor verdediging. We mogen geen misdaden meer goedpraten. Toen ik klein was, twaalf of zoiets, placht ik Hitler te verdedigen. Ik neem niet aan ik dat ik de reikwijdte van zijn daden kon bevatten, maar ik ging er van uit dat hij het ook allemaal niet expres deed. Die man was gewoon slecht opgevoed of hij had een slecht karakter, dat hij ook maar gekregen had. In die tijd had ik ook al bewezen dat de vrije wil niet bestond, iets waar de huidige wetenschap mij steeds meer gelijk in gaat geven. Wat later, toen ik de grondslagen van de biologie geleerd had, heb ik mijn ouders eens toegevoegd dat al mijn daden, dus ook de foute hun schuld waren. Oftewel hun genen waren niet goed genoeg, oftewel hun opvoeding. Mijn vader beschuldigde mij machteloos van het gebruiken van drogredenen, maar hij kon de stelling niet weerleggen. Als ik minister Donner een scheermes zou toesturen waar ‘Occam’ op gegraveerd staat, zou ik dan vervolgd kunnen worden wegens doodsbedreiging van een politicus? Op zichzelf heeft de anti-apologiewet interessante implicaties. Je hebt maar één misdadiger nodig en je kunt zijn hele familie en vriendenkring opsluiten. We hebben in Nederland zo’n 14 duizend gevangenen, misdadigers dus. Stel dat ze gemiddeld drie familieleden of vrienden hebben, die deze misdaad goedpraten. Dat worden dus 42 duizend nieuwe misdadigers. Deze nieuwe misdadigers zullen ongetwijfeld worden verdedigd door drie anderen. Dubbele apologeten. Weer 126 duizend misdadigers erbij. Dat schiet lekker op. Je hoeft geen rekenkundig wonder te zijn om in te zien dat je in vijf of zes stappen geheel Nederland gecriminaliseerd hebt. Minister Donner is straks de enige die vrij rondloopt, vergezeld door wat steile calvinisten en wat autisten. Ik zou nu op mijn twaalfde al een misdadiger zijn, gezien mijn apologie van Hitler. Zijn beroepsapologeten, zoals advocaten, nu ook ineens crimineel? Als die gevrijwaard worden, krijgen we een rare constructie: alleen degenen die er voor betaald worden om iets goed te praten, krijgen hiervoor permissie. Dan wordt het dus: apologie mag, als je het maar niet meent. “Eenvoud is het kenmerk van het ware.” Occam voor het volk vertaald. Toch moeten we oppassen voor simplificaties. Sommige dingen zijn echt ingewikkeld, het menselijk brein (en dus het menselijk handelen) bijvoorbeeld of het broeikaseffect. Kunst is ook erg ingewikkeld. Occams stelling is helaas niet te bewijzen. Maar intuïtief voelen we zijn gelijk. Meer is minder. De massa heeft nooit gelijk.