Imo (cultuur voor beginners)

Op het eilandje Koshima in de Japanse archipel leeft een groep Japanse makaken. Onderzoekers waren in de jaren vijftig bezig met het bestuderen van het gedrag van deze groep. Om dat te vergemakkelijken, lokten ze de apen met zoete aardappels. Een jong vrouwtje bedacht dat je aardappels kon wassen. Dit gedrag werd door de rest van de groep overgenomen. Naderhand bedacht hetzelfde vrouwtje dat als je aardappels in zee afwast, je een lekkere zoute smaak krijgt. Ook dit gedrag werd overgenomen. Deze ontwikkeling is duidelijk een vorm van cultuur. Cultuur wordt hier gedefinieerd als alle kennis en gewoonten die via anderen, meestal de oudere generatie, wordt verworven. Het idee dat dieren cultuur zouden kunnen hebben, wordt in een boeddhistische omgeving gemakkelijker geaccepteerd dan in een christelijke, omdat boeddhisten geen sterke scheiding tussen mens en dier hebben. Naderhand zijn vele voorbeelden van cultuur bij dieren beschreven, ook door wetenschappers die uit de judeo-christelijke cultuur komen. Het aardige van onderhavig geval is dat het individu dat een nieuwigheid invoerde bekend is. De onderzoekers noemden haar Imo. We zien hier een duidelijke interactie tussen een individu en zijn omgeving. Imo had natuurlijk van andere, oudere apen geleerd om voedsel te zoeken. Bij leren is een bepaalde hoeveelheid conformisme nodig. Die eigenschap is een nuttige. Voedsel hangt aan de bomen en is dus ook schoon. De zoete aardappel was een nieuwigheid, goed voedsel, maar het lag op de grond en was dus niet schoon. Behalve conformistisch was Imo ook eigenwijs en kon nadenken. Misschien liet ze eens per ongeluk een aardappel in het water vallen. Dat had iedereen kunnen overkomen, maar Imo zag in dat dit herhaald kon worden. Vuile aardappel plus water is schone aardappel. En de rest van de groep nam het idee over! De rest zag in dat het goed was wat Imo deed. En dit proces herhaalde zich bij haar uitvinding om de aardappels te wassen in zee. Als zo’n proces voltooid is, behoort het bij het collectieve geheugen, dat wil zeggen het conformisme. Net zoals de genetische evolutie gaat de culturele evolutie met sprongetjes. Het individu is hier dus erg belangrijk. Maar tegelijkertijd is de groep van essentieel belang. Er is dus geen tegenstelling tussen individu en groep, er is een wisselwerking. Elke samenleving heeft conformisten en non-conformisten nodig. Te veel van de eersten geeft een logge maatschappij, te veel van de laatsten geeft een instabiele maatschappij. Zonder Imo was de groep niet wereldberoemd geworden, zonder de groep had niemand zich Imo’s naam kunnen herinneren.