Spreek woorden

Spreken is zilver, maar zwijgen is goud. Dat heb ik altijd inhoudelijk een van de ergste spreekwoorden gevonden. Maar het aardige ervan is dat het zichzelf tegenspreekt: het beste spreekwoord is een onuitgesproken spreekwoord, dan is het pas goud. De term ‘spreekwoord’ is natuurlijk ook raar, want het bestaat nooit uit één woord, maar daar wil ik verder niet moeilijk over doen. Qua vorm zit het onderhavige spreekwoord wel goed in elkaar: zilver is goed, maar goud is beter. Maar je kunt natuurlijk ook zeggen ‘Spreken is zilver, maar schrijven is goud.’ De vorm is hetzelfde, maar de inhoud is verbeterd. ‘Vrijen is zilver, maar liefde is goud.’ Ook leuk. Of ‘Eten is zilver, maar drinken is goud.’ Andere variant: ‘Spreken is zilver, maar zwijgen is fout.’ En zo kunnen we nog een tijdje doorgaan. Bedenk zelf ook iets, leuk spelletje voor de kerst.

Een ander spreekwoord over spreken is: ‘Spreek wat waar is, drink wat klaar is, eet wat gaar is.’ Als het rijmt, zal het waar zijn, is de gedachte hierachter. Terwijl het toch overduidelijk is dat liegen tegen je ouders een daad van overleven is, chocomel best binnen te houden is, zeker met rum en slagroom en een gare biefstuk niet te vreten is. ‘Spreek wat klaar is, knip wat haar is, dood wat tsaar is,’ rijmt evenzeer en is even arbitrair. ‘Prik wat blaar is, slijp wat schaar is, strijk wat snaar is, opereer wat staar is en schop wat projectontwikkelaar is.’ Dat klopt natuurlijk ritmisch niet, maar als rap zou het kunnen. Daar kan alles. In rap mag je schaamhaar op melkboerenhondenhaar laten rijmen en V-snaar op onbestorven weduwnaar.

Tegenwoordig hoor ik weinig zeispreuken, dus zegswijzen van het type ‘Ieder zijn meug, zei de boer, en hij at vijgen.’ Of: ‘Dat nooit, zei Van Speyk, dan liever de lucht in!’ En er valt zoveel fraais mee te doen! ‘Dat schiet op, zei de meid, en ze baarde een drieling.’ ‘Soort bij soort, zei de duivel, en hij stopte de dief en de advocaat in één zak.’ ‘Alles bij elkaar, zei de kok en hij maakte er een potje van.’ ‘Ik ben een kunstenaar, zei God en hij schiep de mens.’ Het voordeel van dit soort zegswijzen is dat je ze zogenaamd niet zelf zegt, maar iemand citeert. Laat ze vliegen!

Ook weerspreuken zijn een beetje aan het uitsterven, waarschijnlijk door het educatieve werk van Erwin Krol en zijn collega’s. Ik heb er een paar voor u opgezocht. Let vooral op het subtiele rijm. ‘Vliegen op Kerstmis de muggen rond, dan dekt op Pasen het ijs de grond.’ ‘Kerstmis winderig, Lichtmis stil, een massa hooi beloven wil.’ Uit het hoofd leren en zelf een paar nieuwe bedenken met Oudjaar erin, want daar heb ik niks bij gevonden.