Taalbazen

Een zeer goede vriend van mij – ik ken hem al haast zestig jaar – is net zoals ik een taalfreak. Dat is iemand die geen vaderland heeft, maar een moedertaal. Zonder die taal heeft hij geen reden van bestaan. Hij voelt zichzelf bewaker van die taal en accepteert niet de fouten die anderen maken. Als hij zelf onverhoopt een fout maakt, schaamt hij zich dood.
Mijn vriend, laten we hem Bob noemen, en ik zijn allebei schrijvers. We lezen elkaars stukjes altijd met genoegen. Maar laatst betrapte Bob mij op een fout. Ik schreef: ‘ik werd voorgelezen.’ Volgens hem moest het zijn: ‘mij werd voorgelezen.’ Daar had hij helemaal gelijk in, maar ik deed het expres.

Het is namelijk spreektaal, informele taal dus. Als ik een sollicitatiebrief zou schrijven, god verhoede het, maar stel dat ik dat zou doen, dan zou ik het ‘correct’ schrijven. Ik meen de regels te kennen, maar ik ga toch af op mijn eigen taalgevoel, dat ‘ik werd voorgelezen’ niet fout vindt.
Wat Bob ook erg vindt, is de uitdrukking ‘er mist wat.’ Volgens de officiële regels is dat fout, want missen heeft een lijdend voorwerp nodig. ‘Ik mis wat.’ Persoonlijk heb ik er geen bezwaar tegen in de gesproken taal. Van Dale vindt het ook goed en het werd al in de achttiende eeuw gebruikt door Rhijnvis Feith, een gecanoniseerde schrijver. Maar dat zijn autoriteitsverwijzingen. Van Dale schrijft overigens niet voor, maar constateert dat een bepaald taalgebruik bestaat en geaccepteerd wordt.
De vraag is wie de baas van de taal is. Ik zou het niet weten (ik beschouw Bob en mijzelf als baasjes), maar sommigen zijn meer baas dan anderen. Er zijn jongeren die onderling een taal spreken waar ik niets van begrijp, maar zij zijn de baas over hun taal. Daar moet ik me niet mee bemoeien. (Als die jongeren tegen mij praten, blijken ze overigens toch een soort ABN in voorraad te hebben.) Als Herman Finkers Twents praat, vind ik dat aangenaam om te horen, maar ik begrijp er geen fluit van. Maar hij staat volkomen in zijn recht om te praten en schrijven zoals hij wil. Misschien bestaat er op dit moment een officiële grammatica van het Twents. Als die bestaat, is hij geconstrueerd. In Oldenzaal zullen ze net iets anders praten dan in Denekamp. Je kunt een taal beschrijven, maar als je hem in regels wil vatten, krijg je geheid problemen. Als iemand zegt ‘hun hebben’, doet dat een beetje pijn aan mijn oren, maar ik begrijp precies wat ze bedoelen. Het hele verschil tussen hen en hun is trouwens ook een constructie. Van een taalbaas. Een taalbaas uit 1940 (Charivarius) keurde de volgende woorden af: aanvechtbaar, benutten, briefpapier, hopelijk, kwark, meemaken, voorradig. Hij vond dat verwerpelijke germanismen. Nu vinden wij dat volstrekt aanvaardbare woorden. Als men nu zou schrijven: ‘ik wacht Jan’, dan zetten we daar een streep door. Maar in de 19e eeuw was dat normaal. Nu hoort er ‘op’ bij. Multatuli had in de gelegenheid geweest en tegenwoordig was hij dat. Ik pluk deze voorbeelden uit een boek over de geschiedenis van het Nederlands in de twintigste eeuw. In feite zijn het volstrekt onschuldige veranderingen. Veel erger zijn mensen die de taal gebruiken om hun werkelijke bedoelingen te verdoezelen. Iemand die in een vergadering zegt dat hij een idee ‘zal meenemen’ bedoelt tot aan de vuilnisbak. Slopen wordt saneren. Een bedrijf dat een pro-actieve medewerker zoekt, bedoelt te zeggen dat zijn gezin niets meer aan hem zal hebben. Participatiesamenleving betekent dat we het allemaal zelf maar moeten uitzoeken.
Bob zal het hier volkomen mee eens zijn. We zijn het meestal eens over onze moedertaal. Misschien ben ik wat toegeeflijker. Ik heb geen bezwaar tegen ‘een aantal mensen die’ in plaats van ‘dat’. Ook niet tegen ‘de reizigers worden verzocht.’ Maar misschien heeft Bob dat ook niet.
Ik ben zelf erg tegen ‘overnieuw’, maar de mensen die daar last van hebben zullen binnenkort verdwijnen. De hoofdredacteur gruwt van ‘huisgemaakt’. Onze taalergernissen nemen wij mee in ons graf. Na ons de zondvloed.